این مقاله الگوی نظری جدید برای مطالعه نقش درآمد نفت در اقتصاد کلان یک کشور صادر‌کننده عمده مثل ایران، تبیین و نتایج برآورد آماری آن را با داده‌های اقتصاد ایران ارائه می‌کند. این الگو برخی از کاستی‌های مدل‌های گذشته را برطرف می‌کند و اجازه می‌دهد تا آثار کوتاه‌مدت و بلند‌مدت متغیرهای کلان دقیق‌تر تفکیک و برآورد شوند. به خصوص، در این الگو نفت را به عنوان یک منبع درآمد مستمر و دراز‌مدت ارز در نظر می‌گیریم و  در قسمت تجربی کار از داده‌های فصلی و الگوی تصحیح خطای برداری با متغیرهای برونزا استفاده می‌کنیم. الگوی نظری ما معادله‌ای به دست می‌دهد که درآمد نفت، رشد تکنولوژی، نرخ واقعی ارز و عوامل دیگر را به تولید کل اقتصاد مربوط می‌کند. یک دستاورد مهم الگوی مذکور این است که با اطمینان زیاد مشخص می‌کند که رشد درآمد نفت همواره با افزایش تولید در ایران همراه بوده است. دو نتیجه دیگر الگو، اشاره به کاستی‌های چشمگیری در اقتصاد ایران دارند. نخست آنکه تورم بالا در چند دهه گذشته، نشانه ضعف‌های مهمی در نهادها و روند سیاستگذاری در کشور بوده که امکان استفاده مطلوب از درآمد نفت و کارایی سرمایه‌گذاری را به شدت کاهش داده است. دوم آنکه بسته‌بودن و توسعه‌نیافتگی نسبی بازارهای سرمایه و پول در ایران، اقتصاد را در مقابل تکانه‌های داخلی و خارجی آسیب‌پذیر کرده و عدم ایفای نقش ضربه‌گیر از سوی این بازارها موجب شده تا تکانه‌های مثبت و منفی نفت، اثر مستقیم خود را در نوسانات درآمد آحاد اقتصادی منعکس کنند. ایجاد صندوق ذخیره ارزی می‌توانست تا حدودی این مشکل را جبران کند، ولی به نظر می‌رسد نحوه استفاده و برداشت از این صندوق، کارکرد آن را عملاً مختل کرده است.

طبقه‌بندی E4, C2, F14, B22, P36 : JEL

تاریخ دریافت مقاله: ۱۳۹۱/۶/۳۰                    تاریخ پذیرش مقاله: ۱۳۹۱/۱۰/۱۱