در سال‌های اخیر بانک‌های مرکزی در سراسر جهان به مسأله شفاف‌سازی، مسئولیت‌پذیری و اطلاع‌رسانی توجه زیادی نموده‌اند. بر خلاف گذشته که بانک‌های مرکزی تصمیم‌های خود را در خفا و پشت در‌های بسته می‌گرفتند، اکنون جزئیات جلسات کمیته‌های پولی و اعتباری که مهم‌ترین مراکز تصمیم‌گیری در بانک‌‌‌های مرکزی است، به اطلاع همگان می‌رسد. بانک‌های مرکزی در کنار شفاف‌سازی، مسئولیت‌پذیری را نیز به عهده گرفته‌اند و خود را در قبال مسائل اقتصادی و تصمیمات بانک در مقابل عموم مسئول می‌دانند. اطلاع‌رسانی نیز به عنوان بخشی از فعالیت‌های ضروری بانک‌های مرکزی به حساب می‌آید.
از زمانی که سیاست «هدف‌گذاری تورمی» در بانک‌های مرکزی گسترش پیدا کرده است، مسئولیت‌پذیری نیز به عنوان جزئی از سیاست‌های بانک‌های مرکزی در‌آمده است. این امر منجر به تغییر روش در ارائه گزارش‌ها توسط بانک مرکزی شده است.
در زمینه استقلال بانک مرکزی ایران در سال‌های اخیر قدم‌های مؤثری برداشته شده است، هر چند این پیشرفت‌ها با نوسان‌هایی رو‌به‌رو بوده است. در برنامه‌های سوم و چهارم توسعه اقتصادی کشور با واگذاری مجدد ریاست شورای پول و اعتبار به رئیس کل بانک مرکزی و انتخاب رئیس کل بانک مرکزی توسط مجمع عمومی بانک مرکزی به ریاست رئیس جمهور، تحول مثبتی به وجود آمد. هر چند ادغام شورای پول و اعتبار در سایر شوراهای اقتصادی دولت، برای مدتی استقلال بانک مرکزی را دچار مخاطره نمود ولی برگشت مجدد آن به زیرمجموعه بانک مرکزی مجدداً موجب افزایش اعتبار بانک مرکزی و تصمیمات آن گردید.
در زمینه شفاف‌سازی، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی در سال‌های گذشته با تأکید صندوق بین‌المللی پول، بانک مرکزی ایران اقدامات مؤثری انجام داده است ولی در برخی موارد این سیاست‌ها با مقاومت رو‌به‌رو شده است و برخی از سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی اعتقادی به اثرات مثبت آن ندارند. کاهش انتظارات تورمی یکی از مواردی است که اقتصاد‌دانان در رابطه با سیاست‌های شفاف‌سازی بر آن تأکید کرده‌اند، این امر می‌تواند منجر به تأثیر بیشتر سیاست‌های پولی گردد.
در این مقاله ابتدا شفاف‌سازی تعریف شده و مدلی جهت بررسی اثرات آن ارائه گردیده است. همچنین سیاست‌های پولی بانک مرکزی ایران و اثرات شفاف‌سازی مورد بررسی قرار گرفته است و با سایر بانک‌های مرکزی مقایسه گردیده است.
معیار‌های اندازه‌گیری شفاف‌سازی، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی چندان دقیق نیست ولی با وجود این می‌توان به صورت مقایسه‌ای آن را مورد بررسی قرار داد.
این مسأله باید در راستای استقلال بانک مرکزی مورد بررسی قرار گیرد و لذا تا زمانی که استقلال بانک مرکزی به رسمیت شناخته نشده است، مسائل دیگر در حاشیه قرار می‌گیرند و نمی‌توان آنها را به درستی ارزیابی کرد.
‍طبقه‌بندی K13,E58,E52 :JEL

تاریخ دریافت مقاله: 1389/6/16                                               تاریخ پذیرش مقاله: 1389/9/8